Δομή και Λειτουργία: Προς ένα τέλος της μουσικής.

Δομή και Λειτουργία: Προς ένα τέλος της μουσικής.

Αφιερωμένο στον εμπνευστή Flusser.

Παραδοσιακά υπάρχει μια αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ της λειτουργικότητας και της δομής ενός συστήματος ως προς την πολυπλοκότητά του. Θα δώσω δύο απλά παραδείγματα. 

Το σκάκι είναι ένα υπερβολικά απλό (simplex) σύστημα όσον αφορά τη δομή του - μερικά πιόνια και μια ανάλογα βαμμένη επιφάνεια αρκούν -, αλλά είναι εξαιρετικά περίπλοκο (complex) στη λειτουργία του - προϋποθέτει γνώση κανόνων και στρατηγική μπροστά στις άπειρες δυνατότητες που προσφέρει.

Η τηλεόραση είναι ένα υπερβολικά περίπλοκο σύστημα όσον αφορά τη δομή της - σειρές επί σειρών κυκλωμάτων, πομποί, δέκτες και πολλά άλλα -, αλλά είναι εξαιρετικά απλή στη λειτουργία της - ένα τηλεχειριστήριο με δέκα κουμπιά, πολύ εύκολα στη χρήση τους, αρκεί για να τη χρησιμοποιήσει κάποιος στην πληρότητά της.

Η σχέση αυτή φαίνεται να οξύνεται κατά την πάροδο των τεχνολογικών ετών. Τα συστήματά μας γίνονται ολοένα και πιο εύκολα στη λειτουργία τους και πιο περίπλοκα στη δομή. Αυτό έχει ένα ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα το οποίο βρίσκει μια παραλληλία στη θεωρία της εντροπίας.

Ένα σύστημα όπως το σκάκι κινητοποιεί τις αισθήσεις προσφέροντας μια συνεχή πρόκληση στο χρήστη του, ο οποίος βρίσκεται σε εγρήγορση, μέσα σε ένα πληροφοριακό διάλογο με το σύστημα που χρησιμοποιεί, εισάγοντας και εξάγοντας νέο νόημα στα δεδομένα της απλής αυτής δομής. "Αισθητοποιείται."

Ένα σύστημα όπως η τηλεόραση ακινητοποιεί τις αισθήσεις προσφέροντας έναν συνεχή εφησυχασμό στο χρήστη της, ο οποίος βρίσκεται σε λήθαργο, μέσα σε ένα εντροπιάζον περιβάλλον λόγω του συστήματος που χρησιμοποιεί, λαμβάνοντας παθητικά ένα σωρό πληροφοριών μέσω των πομπών της πολύπλοκης αυτής δομής, δίχως τη δυνατότητα ανάδρασης και προσπέλασης. "Αναισθητοποιείται."

Αυτή ήταν η ιστορία μέχρι τη χρήση της τηλεόρασης ως κατεξοχήν μέσου επικοινωνίας και κυρίαρχου συστήματος πληροφόρησης. Η ανάπτυξη των υπολογιστών και του διαδικτύου προσφέρει μία ολοκαίνουργια εμπειρία που προκαλεί τις αισθήσεις μας λόγω των άπειρων δυνατοτήτων εισαγωγής και εξαγωγής πληροφορίας που διαθέτει με την παράλληλη ύπαρξη μιας ιδιαίτερα σύνθετης δομής. Η ταυτόχρονη πολυπλοκότητα που διέπει τόσο τη δομή όσο και τη λειτουργία του υπολογιστή (για τον άνθρωπο που θα καταφέρει να τον δαμάσει σε μεγάλο βαθμό), είναι μια απόδειξη του ξεπεράσμος της διαλογικής/αναλογικής μας συνείδησης που βασιζόταν στην ιστορική και γραμμική συνείδηση. Η περιπλοκότητα, πλέον, είναι σημάδι σύν-θεσης (com-pute) ψηφίων (calculi), γεγονός που αφήνει τον ορίζοντα ανοιχτό για ένα ατελεύτητο παιχνίδι δοκιμής πιθανοτήτων με στόχο τον εντοπισμό των μη-αναμενόμενων (και άρα πληροφοριακών) καταστάσεων μέσα από τον χαοτικό κύκλο της αρνητικής εντροπίας που δημιουργείται από τη συσσώρευση του όγκου των παλαιών πληροφοριών.

Ας δούμε τώρα τι γίνεται με το rap. Σε σχέση με την εξέλιξη της τεχνολογίας, η μουσική φαίνεται να ακολουθεί μια αντίστροφη πορεία. Η παραγωγή μουσικής ήταν στο παρελθόν όλο και πιο περίπλοκη μέσω της σύνθεσης. Αρχικά φαίνεται να ξεκίνησε από τον παιγνιώδη πειραματισμό για τον εντοπισμό μη πιθανών πληροφοριακών μουσικών στοιχείων - όπως στην περίπτωση των υπολογιστών. Στη συνέχεια οι μουσικοί συνθέτες απομονώθηκαν στην περιπλοκότητά τους εξάγοντας μόνο μουσικά προϊόντα στο κοινό υπό μορφή ηχογραφήσεων και συναυλιών - όπως στο παράδειγμα της τηλεόρασης. Το σήμερα φέρνει αρκετά παραδείγματα τα οποία μας φέρνουν πιο κοντά στο παράδειγμα του σκακιού. Είδη όπως το rap, το dubstep ή το drum'n'bass είναι κατά κύριο λόγο εξαιρετικά εύκολα στην παραγωγή τους και απλά στη δομή τους τεχνικά και μουσικά (sampling, ρυθμός τεσσάρων τετάρτων), αλλά θέτουν τη μεγάλη πρόκληση στο θέμα του στίχου. 

Κάποιος μπορεί να θεωρήσει πως ένα τραγούδι rap, για παράδειγμα, είναι το αποτέλεσμα ιδιαίτερης μουσικής σύνθεσης παρακολουθώντας μια σύχρονη ορχήστρα που παίζει rap. Θα ήταν ο ίδιος άνθρωπος που θα έλεγε πως το σκάκι είναι αποτέλεσμα ιδιαίτερης λειτουργικής δομής εάν έβλεπε μία χρυσή σκακιέρα και πιόνια σκαλισμένα με εξαιρετική λεπτομέρεια. Η ουσία της αναλογίας δομής και λειτουργικότητας δε φαίνεται να αλλάζει παρόλα αυτά, όσον αφορά τη λειτουργία κάθε συστήματος ως τέτοιο, ασχέτως με την εξωτερική του εμφάνιση.

Εάν πριν τη δημιουργία απλών στη δομή συστημάτων, όπως το σκάκι, δεν υπήρχαν τεχνικά συστήματα, μήπως η αντίστροφη αυτή εξέλιξη τεχνικών συστημάτων και θεωρίας αποτελεί ένα προμήνυμα για το τέλος της μουσικής;