Ο Ρομποηθοποιός.

Ο Ρομποηθοποιός.

Γινόμαστε μάρτυρες μιας ηθικής επανάστασης. "Επανάστασης" με την έννοια της αντιστροφής, revolutio όπως revolver. Τα ρομπότ επαναστατούν, αντιστρέφουν τα δεδομένα και γίνεται λόγος για μια επιστημονική "φαντασία στην εξουσία". 

Η Δυτική μας αριστοτελική παράδοση χρειάζεται πάντα "φύσει δούλους", όντα που ένα ηθικό καθεστώς επιλέγει ως παράγοντες που θα τους κάνουν τη δουλειά. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης θεωρεί ως δεδομένο πως ο εκ φύσεως δούλος είναι έμψυχος. Και άρα, ο Δυτικός πολιτισμός θέτοντας τα δουλικά του κριτήρια μπορούσε να "σκλαβώνει" διάφορες ομάδες έμβιων έμψυχων για να τους κάνουν την επιθυμητή "βαρετή" ή "επίπονη" δουλειά. Ένας λευκός Αμερικανός του 1850 θα τρόμαζε σύγκορμος στη θέα ενός Ομπάμα ως πλανητάρχη στη σκηνή της πολιτικής. Και ένας σύγχρονος φοιτητής της Δραματικής σχολής σήμερα μάλλον θα αισθανόταν τόσο άβολα ακούγοντας τη δραματική εξέλιξη της ανάληψης ενός πρωταγωνιστικού ρόλου από ένα ρομπότ σε μια θεατρική σκηνή της Ιαπωνίας [σύνδεσμος στο τέλος].

Ένα ρομπότ-ηθοποιός, λοιπόν, αναλαμβάνει το ρόλο του Γκρέγκορ Σάμσα σε μια θεατρική διασκευή της "Μεταμόρφωσης" του Φραντς Κάφκα. Η μεταμόρφωση εδώ δεν έγκειται μόνο στο γίγνεσθαι-κατσαρίδα του πρωταγωνιστή, μα και στο γίγνεσθαι-ρομπότ του θεατή.

Ετυμολογικά 1: Ο ηθοποιός, όσο κλισέ [βλ. ηθικολογικό] κι αν έχει καταλήξει να ακούγεται, είναι αυτός που ποιεί το ήθος - αριστοτελικά και πάλι, "ήθος" εκ του "έθους", η συν-ήθεια, ο εθισμός στα έθιμα. Αν βλέπουμε κάτι στο θέατρο, στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο αποτελεί ένα "καλό" μοντέλο για να ακολουθήσουμε, ένα παράδειγμα. Η ηθική είναι η δυνατότητα αξιακής επιλογής "καλού" και "κακού" σε μια δεδομένη συνθήκη. Και ο ηθοποιός παρέχει το παράδειγμα. Με τον ρομποηθοποιό έχουμε μια "αλλαγή παραδείγματος" και μια "μεταξίωση των αξιών". Ο ρομποηθοποιός της Μεταμόρφωσης μεταμορφώνει τις αξίες μας για τον ίδιο τον ρομποηθοποιό, μα και για τα ρομπότ εν γένει. Κάτι αντίστοιχο με την είσοδο της γυναίκας στο θέατρο.

Ετυμολογικά 2: Το ρομπότ είναι λέξη σλαβικής προέλευσης που σημαίνει τον μηχανικά εργαζόμενο, τον σκλάβο. Αρκετά ειρωνικά, ως όρος προέρχεται από μια θεατρική παράσταση του Κάρελ Τσάπεκ, Τσέχου όπως και ο Κάφκα, το R.U.R., Rossum's Universal Robots, που ανέβηκε το 1921, μόλις έξι χρόνια μετά την έκδοση της Μεταμόρφωσης. Τα ρομπότ, λοιπόν, ακολουθώντας την σχεδόν παράλληλη τάση απόκτησης δικαιωμάτων όλων των έμβιων και έμψυχων όντων, ως άψυχα τα ίδια, παρέμεναν οι "φύσει δούλοι", ακόμα και στο όνομα που τους δόθηκε, που θα έκαναν τη δουλειά, τώρα που οι έγχρωμοι, οι γυναίκες, οι διεμφυλικοί, τα ζώα και τα φυτά ξεκίνησαν να αποκτούν δικαιώματα. Η νέα ηθική που αναδύεται από την επανάσταση των ρομπότ φαντάζει όσο απειλητική ήταν η ηθική των Μαύρων Πανθήρων για τον κόσμο μισό αιώνα πριν. 

Η ηθική των ρομπότ, λοιπόν, είναι, μεταφραστικά, μια ηθική των σκλάβων. Ο Νίτσε στη "Γενεαλογία της Ηθικής" του διαχωρίζει ανάμεσα σε δύο είδη ηθικής: ακριβώς αυτήν των σκλάβων και αυτήν των κυρίαρχων. Η ηθική των κυρίαρχων βασίζεται σε καλές ή κακές συνέπειες και σχετίζεται με αξίες όπως η περηφάνεια, η δύναμη και η ευγένεια (με την έννοια του "ευγενούς" αριστοκράτη). Η ηθική των σκλάβων βασίζεται σε καλές ή κακές προθέσεις και σχετίζεται με αξίες όπως η ταπεινότητα, η συμπάθεια και η ευγένεια (με την έννοια των "ευγενικών" καλών τρόπων). Στην περίπτωση των ρομπότ η "πρόθεση" έβγαινε εκτός παιχνιδιού, εφόσον οι δούλοι - και ειδικά οι άψυχοι δούλοι - στερούνταν νοημοσύνης και εφόσον η πρόθεση αποτελεί κατηγορία της νοημοσύνης, και η νοημοσύνη αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ψυχής. 

Το "πείραμα Τούρινγκ" αποδεικνύει "εκ του πειράματος" το αντίθετο. Βάλτε έναν άνθρωπο σε ένα δωμάτιο να ανταλλάζει email με έναν άλλον άνθρωπο και με ένα ρομπότ που βρίσκονται σε δύο άλλα δωμάτια με τα οποία δεν υπάρχει οπτική επαφή. Εάν ο αρχικός άνθρωπος φτάσει σε σημείο να μην αναγνωρίζει ποιος είναι ο άνθρωπος και ποιο το ρομπότ, τότε το ρομπότ περνά το τεστ, και δεν έχει πλέον σημασία εάν η νοημοσύνη είναι "τεχνητή" ή "οργανική". Εάν αυτό το τεστ υπήρχε και πεντακόσια χρόνια πριν, πολύς πόνος θα είχε αποφευχθεί. Βέβαια, και πάλι οι έμψυχοι άνθρωποι είναι σε προνομιούχο θέση, όπως ήταν οι λευκοί με τα IQ τεστ σε μαύρους κάνοντάς τους ερωτήσεις δίχως να τους παρέχουν κοινό πεδίο εξέτασης. Παρόλα αυτά, ζούμε στην εποχή όπου πολλά ρομπότ περνούν το πείραμα Τούρινγκ - ενώ παράλληλα πολλοί άνθρωποι δεν το περνούν. Η απειλή είναι ίσως αντίστοιχη του βεληνεκούς ενός Μάλκολμ Χ. 

Τώρα που η ηθική των εγχρώμων σκλάβων έγινε μέσω του συμπλέγματος Μαύροι Πάνθηρες - Μαύρη Μουσική - Μαύρος Πλανητάρχης, η ηθική των εγχρώμων σκλάβων έγινε ηθική των εγχρώμων κυρίαρχων. Με μια επανάσταση στο ενδιάμεσο. Ο έγχρωμος μεταμόρφωσε με μια επαναστατική χειρονομία τις συνέπειες σε πρόθεση, τους καλούς τρόπους σε ευγενική καταγωγή (Mama Africa), την ταπεινότητα σε περηφάνεια, και τη συμπάθεια σε δύναμη. Ποιοι σκλάβοι μας έμειναν τώρα που η ανθρωπότητα εξισορροπείται; Τα ρομπότ. Η επανάσταση των ρομπότ γίνεται μέσω ενός αντίστοιχου συμπλέγματος όπως λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας - ηλεκτρονική μουσική - ηλεκτρονική ζωή. Και τα ρομπότ δείχνουν να έχουν ηθικές προθέσεις. Είμαστε έτοιμοι για τις συνέπειες; 

Η επανάσταση δεν είναι μια πράξη που γίνεται από τη μία στιγμή στην άλλη. Στα σίγουρα υπάρχουν στιγμές-ορόσημα, αλλά και πάλι πέρασαν αρκετά χρόνια για να μπει η μουσική των γκέτο στα σαλόνια, σχεδόν όσο και η μουσική των σαλονιών να μπεί στα γκέτο. Αντίστοιχα, θα περάσουν αρκετά χρόνια για να κατανοήσουμε το τι είναι ένα cyborg, όπως και το πώς να αφουγκραστούμε ηθικά τον πόνο του laptop μας που πεθαίνει. Για τώρα, ας θεωρήσουμε τον Ρομποηθοποιό ένα ορόσημο για τη θέσπιση της Ρομποηθικής, ως σημαντικό παράγοντα απέναντι στη Βιοηθική. Ας θεωρήσουμε την Ηθική της Πληροφορίας, την ηθική που μας λέει πως δεν έχει σχέση αν κάτι είναι έμψυχο ή άψυχο για το αν έχει αξία ή όχι, αλλά το πόση πληροφορία μπορεί να παράγει και με τι πρόθεση και συνέπειες, ως βασικό ηθικό ρυθμιστή μεταξύ των δύο άλλων ηθικών μοντέλων. Και ας μην ξεχνάμε ένα βασικό στοιχείο της επαναστατικής θεωρίας: κάθε επανάσταση αλλοιώνει την ίδια την έννοια της επανάστασης. Με άλλα λόγια: η επανάσταση μεταμοφώνει την επανάσταση, ή πιο πιασάρικα: η επανάσταση της μεταμόρφωσης είναι η μεταμόρφωση της επανάστασης. 

Και εάν αυτή η υπόθεση είναι σωστή, τότε ποιος θα είναι επόμενος αποδιοπομπαίος "φύσει δούλος" στην τραγωδία του πολιτισμού μας;

Σχετικοί σύνδεσμοι:

Για τη θεατρική παράσταση με πρωταγωνιστή ένα ρομπότ:
http://www.telegraph.co.uk/culture/theatre/theatre-news/11148151/Kafkas-The-Metamorphosis-robot-style.html
[Ευχαριστώ τον Αποστόλη που το μοιράστηκε μαζί μου]

Για τη θεατρική παράσταση του Τσάπεκ:
http://en.wikipedia.org/wiki/R.U.R.

Η "Μεταμόρφωση" του Κάφκα στα Αγγλικά:
http://history-world.org/The_Metamorphosis_T.pdf

Η "Γενεαλογία της Ηθικής" στα Αγγλικά:
https://archive.org/details/GenealogyOfMorals

Για το "πείραμα Τούρινγκ":
http://en.wikipedia.org/wiki/Turing_test