Νετσάγιεφ και Βουδισμός.

Νετσάγιεφ και Βουδισμός.

onesecbeforetheend

 1.

Δεν είμαι νετσαγιεφικός και, φευ!, ούτε Βουδιστής. Επίσης σε αυτό το κείμενο δε θέλω να αποδείξω πως ο παραγκωνισμένος Νετσάγιεφ ήταν Βουδιστής, ούτε βέβαια πως ο παραγνωρισμένος Βουδισμός έχει κάποια άμεση σχέση με την Κατήχηση του Επαναστάτη. Στόχος μου είναι να καταδείξω κάποιες παραλληλίες στα δύο αυτά συστήματα σκέψης, δίνοντας τροφή για αμφισβήτηση (και πιθανή εναλλακτική θέαση) για καθένα από αυτά. Δε θα περιγράψω κανένα από τα δύο, παραθέτω ωστόσο τρεις πηγές για κάποια βασικά κείμενα που με βοήθησαν να φτάσω σε αυτούς τους συλλογισμούς. Αυτά είναι η ίδια η Κατήχηση του Επαναστάτη του Νετσάγιεφ, το βιβλίο Θιβετανική Γιόγκα και Μυστικές Διδασκαλίες του Έβανς-Γουέντζ και η απομαγνητοφωνημένη ομιλία του Μπόρχες για το Βουδισμό.

2.

Ξεκινώ με μία πολύ απλή αντιστοίχηση εννοιών ανάμεσα στους δύο κόσμους σκέψης:

Σαμσάρα - Νιρβάνα

Σύστημα - Επανάσταση

Για τον κόσμο του παραδοσιακού ή Ζεν Βουδιστή, ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας είναι ο κόσμος των ψευδαισθήσεων ή αλλιώς Σαμσάρα. Σε αυτόν τον κόσμο είμαστε καταδικασμένοι να επανενσαρκωνόμαστε αέναα, εκτός εάν μέσω κάποιου διαλογισμού εκμηδενίσουμε όλες μας τις ψευδαισθήσεις (τουτέστιν τις αισθήσεις) και φτάσουμε στη λεγόμενη Νιρβάνα.

Για τον κόσμο του Νετσάγιεφ, ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε είναι ο κόσμος τον οποίο το εκάστοτε πολιτικό σύστημα μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε. Σε αυτόν τον κόσμο είμαστε υποχρεωμένοι να δουλεύουμε καθημερινά, εκτός εάν μέσω κάποιας ριζικής επανάστασης καταστρέψουμε ολοκληρωτικά αυτό το σύστημα και πετύχουμε έτσι την ποθητή επανάσταση.

3.

Αρχικά αυτές οι δύο προσεγγίσεις φαίνονται αρκετά επιφανειακές και κάποιος μπορεί να μην είναι σε θέση να διαχωρίσει τη θέση των Βουδιστών από αυτήν των Ινδουιστών ή τη θέση του Νετσάγιεφ από αυτές των ορθόδοξων αναρχικών. Υπάρχουν όμως κάποια ιδιαίτερα σημεία και στις δύο προσεγγίσεις που αποτελούν την ειδοποιό - κατ' εμέ - διαφορά των δύο συστημάτων από τα συγγενικά τους ρεύματα.

Ο Βουδισμός παραδέχεται πως εάν κανείς φτάσει στην ποθητή Νιρβάνα και το συνειδητοποιήσει, τότε δεν είναι στην κατάσταση της Νιρβάνα για τον απλούστατο λόγο πως σε αυτήν την κατάσταση δεν υπάρχει συνείδηση. Συνείδηση της Νιρβάνα δε σημαίνει παρά Σαμσάρα, ένα ακόμα παιχνίδι των ψευδαισθήσεων, από τα πλέον ύπουλα θα έλεγε κάποιος.

Ο Νετσάγιεφ προειδοποιεί πως τα εκάστοτε συστήματα προκαλούν εξεγέρσεις - ελεγχόμενες πάντα - δίδοντας στους υπηκόους τους την ψευδαίσθηση της επαναστατικής πράξης ή ακόμα και της ίδιας της επανάστασης. Μια τέτοια επανάσταση δεν είναι παρά ένα ακόμα παιχνίδι του συστήματος που στοχεύει στην πρόσκαιρη εκτόνωση των λαϊκών αποθημένων. Επανάσταση ελεγχόμενη από το σύστημα δεν είναι παρά μέρος του συστήματος.

4.

Και τα δύο συστήματα σκέψης φαίνεται πως συμφωνούν στο ότι ο "εχθρός" μπορεί να νικηθεί μόνο εκ των έσω:

Ο παραδοσιακός κι ο Ζεν Βουδισμός απορρίπτουν, έτσι, τον ινδουιστικό ασκητισμό που έχει την ψευδαίσθηση της τροπής προς τη Νιρβάνα. Ο Βουδισμός προτείνει πως τα πάντα είναι μέρος του παιχνιδιού και πως για να οδηγηθεί κανείς στη Νιρβάνα δε μπορεί να αποκλείσει την καλοπέραση και την ασωτεία. Δε μπορεί να απορρίψει τον κόσμο της ύλης εάν δεν τον έχει ζήσει αρκετά εις βάθος. Βέβαια, αυτό είναι ένα πέρασμα. Δε θα μείνει στην ύλη ο Βουδιστής, μα θα περάσει από κει ώστε να την ξεπεράσει οριστικά. 

Ο Νετσάγιεφ απορρίπτει τους οποιουσδήποτε φανερά ασχολούμενους με την επανάσταση ως επικίνδυνους για αυτήν και ως - άθελά τους έστω - πιόνια του συστήματος, υποβιβάζοντάς τους στην μικρή θέση του εργαλείου/πληροφοριοδότη για τη διετέλεση πλέον μεγαλεπήβολων σχεδίων. Ο ίδιος ο επαναστάτης οφείλει να φορέσει μια "μάσκα," να παρεισφρύσει στο σύστημα λαμβάνοντας καθαρά συστημικές θέσεις, ανεβαίνοντας στα ύψη της πυραμίδας με απώτερο στόχο να το καταστρέψει ολοσχερώς, από τον πυρήνα, μόνο όταν θα έχει φτάσει αρκετά βαθιά μέσα σε αυτό.

Ο κίνδυνος και στις δύο περιπτώσεις είναι σχεδόν ίδιος: στην περιήγησή του στον κόσμο των απολαύσεων, ο μεν Βουδιστής κινδυνεύει να υποκύψει στις τελευταίες, ενώ ο δε επαναστάτης κινδυνεύει να αφομοιωθεί από το σύστημα ξεχνώντας τον σκοπό του. Και οι δύο δικασίες, ο διαλογισμός αυτού του τύπου Βουδιστή και η ολοκληρωτική καταστροφή του συστήματος από τον επαναστάτη είναι μακροχρόνιες και, λόγω της ανθρώπινης φύσης της συνήθειας, ο κίνδυνος να ανατραπεί κάθε τέτοια προσπάθεια είναι μεγάλος.

5.

Μια κριτική εναντίον και των δύο σκέψεων θα μπορούσε να έχει ως εξής:

"Αφού δε μπορεί να υπάρξει συνείδηση της Νιρβάνα, τότε πώς μπορεί κανείς και κηρύττει κάτι το οποίο προφανώς δεν έχει ζήσει;"

ή

"Αφού τα πάντα, ακόμα και οι όποιες επαναστάσεις, είναι μέρος του συστήματος, τότε τι είναι αυτό που προτείνει ο Νετσάγιεφ για μετά την πρόκληση της επανάστασής του;"

Τόσο για το ένα όσο και για το άλλο ερώτημα η απάντηση θα ήταν παρόμοια: αυτές οι ερωτήσεις ανήκουν σε μια αφελή μεταφυσική. Ο κόσμος των ψευδαισθήσεων δεν ξεπερνιέται με την άσκηση περισσότερων ερωτήσεων που αφορούν τις ψευδαισθήσεις. Ο στόχος δεν είναι να τις κατανοήσουμε καλύτερα με περισσότερη σκέψη χτίζοντας πάνω τους. Για την ακρίβεια δεν υπάρχει καν στόχος και αυτός είναι ο μόνος στόχος. Μεταφράζω αυτούσια την περιγραφή της βουδιστικής παραβολής του βέλους όπως την περιγράφει ο Μπόρχες:

"Κάποιος λαβώθηκε σε μια μάχη και δεν ήθελε να αφαιρέσει το βέλος. Αρχικά θέλει να μάθει το όνομα του τοξότη και την κάστα του, το υλικό του βέλους, το πού ήταν ο τοξότης, το μήκος του βέλους. Καθώς συζητούσαν αυτά τα ερωτήματα, πεθαίνει. 'Εγώ, παρόλα αυτά,' λέει ο Βούδας, 'διδάσκω το πώς να αφαιρεθεί το βέλος.'"

Αντίστοιχα, και ο Νετσάγιεφ δεν προτείνει κάποια ιδανική μορφή κοινωνίας. Ίσως - αυτή είναι καθαρά δική μου πρόταση - να πίστευε πως οποιαδήποτε πρόταση των επαναστατικών ιδεολογιών που τον περιτριγύριζαν (κομμουνισμός, αναρχισμός, εθνικισμός και οι μεταξύ τους προσμίξεις) να ήταν αρκετά εμποτισμένες από το προϋπάρχον σύστημα και άρα εάν υφίστατο μία όντως ριζική επανάσταση καμία από αυτές δε θα ανταποκρινόταν στα νέα μετεπαναστατικά δεδομένα. Ο μόνος στόχος είναι η επανάσταση με οποιοδήποτε κόστος και οποιαδήποτε συζήτηση για το μετά της αποτελεί εμπόδιο για την εκπλήρωσή της, καθώς και στοιχείο αφομοιώσιμο από το σύστημα. 

6.

Ο κόσμος της Σαμσάρα και ο κόσμος του συστήματος έχουν το ιδιαίτερο βαμπιρικό κοινό στοιχείο της δυνατότητας απορρόφησης οποιασδήποτε τάσης εναντίον τους. Ο μόνος τρόπος απαλλαγής από αυτά, εφόσον ζούμε εντός τους, δεν είναι παρά η εκ των έσω απόρριψή τους. Για το Βουδισμό η απόρριψη ονομάζεται διαλογισμός, για το Νετσάγιεφ καταστροφική επανάσταση.Ο πρώτος φαίνεται αρκετά παθητικός και η δεύτερη αρκετά ενεργητική. Ο Βουδισμός θέλει να ξεφύγει από τη Σαμσάρα χωρίς να την καταστρέψει, ενώ ο Νετσάγιεφ θέλει να καταστρέψει το σύστημα δίχως να διαλογιστεί με την επανάσταση.

Κλείνοντας μετα-καταστασιακά αυτό το κείμενο, ίσως μπορεί να γίνει λόγος για έναν διαλογισμό της καταστροφικής επανάστασης και για μια καταστροφική επανάσταση του διαλογισμού. Εάν αυτή η πρόταση είναι σωστή, ο επαναστάτης που διατηρεί στο πίσω μέρος του μυαλού του λίγο Βουδισμό και λίγο Νετσάγιεφ, ίσως θέσει σε συμμετρία τις ενεργητικές και τις παθητικές του τάσεις προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα προς την ολοκληρωτική εξάλειψη του συστημικού κόσμου των ψευδαισθήσεων. Με αυτό το κείμενο να αποτελεί μέρος του.

6+1.

Μια τελευταία παρατήρηση μεταφυσικής και αριθμητικής φύσεως. Πρωτού η μητέρα του Βούδα μάθει πως είναι έγκυος σε αυτόν ονειρεύεται πως εισέβαλε εντός της από την αριστερή πλευρά της ένας λευκός ελέφαντας με έξι προβοσκίδες, - ανεξήγητο γιατί - που σύμφωνα όμως με το Μπόρχες συμβολίζουν τις έξι κατευθύνσεις: πάνω, κάτω, εμπρός, πίσω, δεξιά, αριστερά. 

Ο Νετσάγιεφ χωρίζει τους ανθρώπους σε έξι κατηγορίες ανάλογα με το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον ψυχρό επαναστάτη για την εκτέλεση του σκοπού του. Το γιατί οι κατηγορίες είναι έξι και όχι λιγότερες ή περισσότερες δεν αναλύεται κάπου.

Ο αριθμός έξι, λοιπόν, είναι παρών και στα δύο σύμπαντα. Η παρατήρηση αυτή είναι μια απλή καταγραφή σύμπτωσης.

Παραθέτω τέλος τα τρία κείμενα που στάθηκαν αφορμή για αυτό το κείμενο:

Η Κατήχηση του Επαναστάτη του Νετσάγιεφ:

http://www.marxists.org/subject/anarchism/nechayev/catechism.htm

Η ομιλία του Μπόρχες για το Βουδισμό:

http://www.southerncrossreview.org/48/borges-buddhism.htm
Θιβετανική Γιόγκα και Μυστικές διδασκαλίες του Έβανς-Γουέντζ:
http://www.scribd.com/doc/35504018/Tibetan-Yoga-and-Secret-Doctrines