Δημοκρατία - Τεχνοκρατία - Τρομοκρατία.

Δημοκρατία - Τεχνοκρατία - Τρομοκρατία.

onesecbeforetheend

0.

"Για να δουλέψεις για το κράτος θέλεις μέσο." Το κείμενο αυτό θέλει να επαναπροσδιορίσει την άμεσα κρατούσα σχέση των λέξεων "κράτος" και "μέσο," μέσω μιας εξέτασης της εμφάνισης των λέξεων αυτών εντός σύνθετων λέξεων της καθημερινότητας. "Κράτος" ήταν η δύναμη, η κυριαρχία εν γένει (πχ στη μάχη δύο πυγμάχων), στην πορεία όμως κατέληξε να σημαίνει την κυριαρχία και την εξουσία εν είδει (πχ στη μάχη μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών), ενώ σε μια πιο ευρεία αντίληψη η ίδια λέξη εννοεί την οριοθέτηση μιας χώρας εδαφικά και πολιτικά. Το "κράτος" είχε και έχει μια γεωγραφική και βιογραφική χροιά. Ορίζει γεωγραφικά πλάτη και κατοίκους και βοηθά στο χτίσιμο βιογραφικών, καθορίζοντας την ανάγκη ύπαρξης τέτοιων.

Το "μέσο" σήμαινε το "μεσαίο," αυτό που ισαπέχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα τεκμήρια. Στην πορεία έφτασε να σημαίνει το ενδιάμεσο γενικά ανεξαρτήτως απόστασης μεταξύ των αντικειμένων. Μπορεί να είναι ένα τεχνολογικό μέσο, ένα πολιτικό, ένας άνθρωπος. Αναγνωρίζουμε το νόημα στο αγγλικό (λατινικό) "medium" που στα ελληνικά μπορεί να λάβει τις τιμές "τηλεόραση," "διαδίκτυο," "εξομολόγος," "ψυχίατρος," "μέντιουμ" όπως και το "μέσο" για να βρεις μια δουλειά. 

Μακλουανικά, το "μέσο είναι το μήνυμα," εννοώντας πως δεν έχει τόσο σημασία το τι μεταφέρει κάποιος μέσω ενός μέσου, μα η όλη επιρροή που ασκεί η μορφή του μέσου στις μορφές των χειριστών του και στα μηνύματά τους. Το μέσο λειτουργεί και ως καθρέφτης στον οποίο οι χειριστές αναγνωρίζουν χαρακτηριστικά τους τα οποία μετασχηματίζονται κατά τη διάρκεια της αλλοίωσης που δημιουργεί το είδωλο. Ένα σφυρί καθρεφτίζει τα χαρακτηριστικά μιας γροθιάς και, μετά την εφεύρεση του σφυριού, ο κόσμος άλλαξε ριζικά. Πλατωνικά, κάθε μέσο είναι ένα κακέκτυπο της πραγματικότητας και όσο περισσότερα είναι τα επίπεδα των ενδιάμεσων μέσων τόσο χειρότερη είναι η εικόνα: ανθρώπινες αισθήσεις, εικόνες, θρησκεία, χειρόγραφα, τυπωμένα βιβλία, ψυχολογία, ιστολόγια, τρολς, δίνουν κακές εντυπώσεις της όποιας πραγματικότητας. Εάν υπάρχει ένα μέσο, το τι βρίσκεται πίσω από αυτό είναι καθαρή ερώτηση μεταφυσικής. Το τι βρίσκεται μπροστά από το μέσο είναι η ερώτηση που θα φέρει μια πιο πραγματιστική απάντηση. Κάθε μέσο είναι ο μεσάζοντας που κρύβει κάτι με το να το δείχνει (μέντιουμ-ταχυδακτυλουργός), δείχνει κάτι με το να το κρύβει (καθρέφτης) και μπορεί κανείς να έχει αυτά υπόψιν του όταν κάποιος θείος του τού πει πως γνωρίζει κάποιον βουλευτή.

1.

Ο "δημοκράτης" είναι ο υπέρμαχος της "δημοκρατίας," θεωρητικά "της κυριαρχίας του δήμου." Φυσικά (βάσει φυσικών διαδικασιών), κάτι τέτοιο στάθηκε αδύνατο να μείνει εφικτό στο επίπεδο της κυριολεξίας και έτσι η "δημοκρατία" σημαίνει την εκλογή μεσαζόντων για τη λήψη αποφάσεων. Οι χειριστές των μέσων αυτών καθρεφτίζονται τέλεια στους αντιπροσώπους τους ("δημοκρατία έχουμε," "παίρνουμε ό,τι αξίζουμε") αλλά και στο μέσο ως τέτοιο (έλλειψη ικανότητας λήψης αποφάσεων). Η λύση που έχει αντιτάξει σε αυτήν την προβληματική πολιτική ο αναρχισμός είναι αυτή της "άμεσης δημοκρατίας" ή - για τους σκοπούς αυτού του κειμένου - "ά-μεσης δημο-κρατίας." Μια δημοκρατία δίχως τη μεσολάβηση μεσαζόντων. Η βιβλιογραφία σχετικά με τις τάσεις της άμεσης δημοκρατίας και τις πρακτικές είναι μεγάλη και η ανάλυσή της δεν αποτελεί μέρος αυτού του κειμένου.

2.

Ο "τεχνοκράτης" είναι λέξη που προστέθηκε στο λεξιλόγιο στις αρχές του εικοστού αιώνα, οπότε η σημασία της ήταν ήδη αλλοιωμένη. Η "τεχνοκρατία" δεν ήταν ένα κίνημα υπέρμαχων της εξουσίας της τέχνης, αλλά της τεχνικής. Τέκνο μιας περιόδου όπου η τέχνη και η τεχνική (ταυτόσημες στην αρχαϊκή περίοδο) είχαν ακολουθήσει εντελώς διαφορετικές πορείες ως κατηγορίες της αισθητικής και της επιστήμης αντίστοιχα. Κάτι όμορφο δεν ήταν απαραίτητα και σωστά φτιαγμένο και αντίστροφα. Η άλλη κατηγορία της σκέψης, η ηθική, με είδος της την πολιτική στα σίγουρα δε μπορούσε να θεωρήσει κάτι όμορφο ή κάτι σωστά φτιαγμένο ως καλό. Έτσι το πολιτικό κίνημα της τεχνοκρατίας απέτυχε και οι τεχνοκράτες έμειναν παραγκωνισμένοι στους κλειστούς κύκλους των επιστημονικών συνεδρίων, όπως βέβαια και οι πολιτικοί έμειναν κλεισμένοι σε κοινοβούλια και οι καλλιτέχνες σε μουσεία. Εάν, όπως γίνεται λόγος για "άμεση δημοκρατία," γίνει λόγος και για "άμεση τεχνοκρατία," ίσως ξεκινήσουν οι χώροι της ηθικής και της επιστήμης να ακολουθούν μια περισσότερο δικτυωμένη μεταξύ τους πορεία. Το νόημα αυτής της πρότασης θα ξεκαθαριστεί περισσότερο στις επόμενες δύο παραγράφους.

3.

Ο "τρομοκράτης" είναι επίσης πρόσφατη λέξη, που προστέθηκε στο λεξιλόγιο κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Σήμαινε όντως την άσκηση "τρόμου" ως πολιτικού μέσου επιβολής, αν και η γνήσια Γαλλική λέξη ήταν το "terrorisme" που υποδηλώνει την τυφλή υπακοή σε μια ιδεολογία και όχι απαραίτητα ένα είδος πολιτικής άσκησης με συγκεκριμένο σκοπό, όπως η δημοκρατία και η τεχνοκρατία. Μια πιο σωστή νεοελληνική μετάφραση θα ήταν ο "τρομισμός." Εάν γίνεται όμως λόγος για "τρομοκρατία," τότε ο τρόμος καταλαμβάνει τη συζήτηση. Ο τρόμος είναι μία αίσθηση και η αίσθηση παραπέμπει στην κατηγορία της αισθητικής. Όσο πιο ασυνήθιστο είναι κάτι, τόσο περισσότερο αισθητοποιεί και όσο πιο καινούργιο είναι κάτι τόσο περισσότερο τρομάζει. Ένα σημάδι για το ότι μια εφεύρεση δεν είναι πράγματι καινούργια είναι η έλλειψη τρόμου που νοιώθει κανείς στην πρώτη επαφή μαζί της. Ένα τάμπλετ δεν είναι τόσο τρομακτικό όσο ένας υπολογιστής του 1960 στα μάτια κάποιου που δε συμμετέχει σε ένα περιβάλλον με υπολογιστές. Φλουσερικά, η αλυσιδωτή πορεία της συνήθειας της αισθητικής εκφράζεται ως εξής: Τρομακτικό (άσχημο) - όμορφο - ωραίο - κιτς. Μια καινοτομία είναι αρχικά τρομακτική (κανείς δεν την κατανοεί) και σενάρια τρομοκρατίας κατακλύζουν τα μέσα (τεχνητά ή φυσικά). Μετά από μια σειρά ηθικών ζυμώσεων το άσχημο γίνεται όμορφο και η πλειονότητα χαίρει την ευδαιμονία του "νέου." Η συνήθεια όμως μετατρέπει το "όμορφο" σε "αποδεκτό" και άρα "ωραίο" ώσπου εν τέλει η κοινή απαίτηση όλων για το δικαίωμα στο νέο, φθηναίνει την αξία του και αυτόματα το άλλοτε άσχημο γίνεται κιτς. Μέσα από τον πολιτισμό του κιτς γεννάται το άσχημο, το τρομακτικό, το νέο. Μέσα από την πολιτική της δημοκρατίας γεννιέται η πολιτική της τρομοκρατίας. Μία τέτοια διαλεκτική όμως δε μπορεί να καρποφορήσει εφόσον το παιχνίδι παίζεται σε κατηγορίες που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Η προβολή της τρομοκρατίας στο ευρύ κοινό γίνεται με τη χρήση πολλών μέσων. Είναι η τρομοκρατία της τηλεόρασης και των επιφανών πηγών του διαδικτύου. Και κάθε μέσο αλλοιώνει το εκάστοτε μήνυμα πέραν του δικού του ως μέσου. Έτσι, η τρομοκρατία παρουσιάζεται ως πολιτική ενέργεια, ενώ ο μόνος τρόπος για αντίληψη του τρόμου είναι οι αισθήσεις και άρα η αισθητική. Αυτή είναι η αλλοιωμένη εκδοχή της τρομοκρατίας ή αλλιώς η τρομοκρατία των μέσων. Τι θα γίνει αν μιλήσουμε για μια "άμεση τρομοκρατία;"

4.

 Συνοψίζοντας τα παραπάνω, η δημοκρατία είναι μια πολιτική κατηγορία της ηθικής, της λήψης καλών ή κακών αποφάσεων. Η τεχνοκρατία είναι η προσπάθεια παρείσφρυσης στην πολιτική, της επιστήμης, της ανάπτυξης μεθόδων που οδηγούν σε σωστά και λάθος αποτελέσματα. Η τρομοκρατία είναι μια προσπάθεια αισθητικού επαναπροσδιορισμού για το τι είναι όμορφο και τι είναι άσχημο που παρουσιάζεται ως πολιτική πράξη από τα τεχνικά μέσα και τους ενδιάμεσους. Ίσως όμως αυτό το επίπεδο αλλοίωσης να μην παρεκκλίνει αρκετά από τη φυσική ροπή των αισθητικών αντικειμένων στην αλυσίδα που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Ίσως η τρομοκρατία, όπως έχει σήμερα, να είναι η απαρχή της σύμπτωσης των νοημάτων των άμεσων εκδοχών των τριών αυτών κρατών-κυριαρχιών. Ίσως είναι η απαρχή για την επανασυγκέντρωση των κριτηρίων που διαχώρισαν την ηθική από την επιστήμη και από την αισθητική που στην αρχαϊκή περίοδο δε διέφεραν (ένα μαχαίρι ήταν καλό επειδή ήταν σωστά φτιαγμένο και γι' αυτό ήταν όμορφο). Με μια τέτοια σύμπτωση άμεσων δυναμικών, η άμεση δημοκρατία θα προσφέρει στο σύνολο την πολιτική απόφαση (και όχι στην πολιτική ελίτ), η άμεση τεχνοκρατία την τεχνική γνώση (και όχι στην επιστημονική ελίτ) και η άμεση τρομοκρατία τη συνεχή αισθητική καινοτομία (και όχι στην καλλιτεχνική ελίτ της "αβάν γκάρντ"/πρωτοπορίας).

Σε ένα τέτοιο επίπεδο αποσυγκέντρωσης και δικτύωσης, η έννοια της κατάληξης "-κρατία" θα απαξιωθεί και θα απαλοιφθεί ως ελάχιστος κοινός παρονομαστής όλων των χειριστών. Μαζί της και η λέξη "κράτος." Επαγωγικά, η γεωγραφία θα αντικατασταθεί από την προσωρινή τοπολογία και η βιογραφία (και τα βιογραφικά) από προσωρινούς κανόνες παιχνιδιού. Τέλος, αυτό το κείμενο θέλει την αναρχία να πάψει να θεωρείται πολιτική κατηγορία.